«Το ίζημα ‘ΧΧ’ της επιστημονικής κοινότητας»
Πόσο αντικειμενική μπορεί να είναι η επιστημονική κοινότητα;
Η επιστήμη αποσκοπεί στην αναζήτηση της αλήθειας μέσω αλλεπάλληλων ορθολογικών μεθοδολογιών οι οποίες απαιτούν την απόλυτη πειθαρχία και αντικειμενικότητα του ερευνητή.
Πόσο αντικειμενική όμως είναι η επιστημονική κοινότητα όσον αφορά στη διαλογή των μελών της;
«Στην επιστήμη πρέπει να μας ενδιαφέρουν τα πράγματα, όχι τα πρόσωπα»
-Μαρί Κιουρί, 1867-1934, Γαλλοπολωνέζα φυσικός
«Μπορώ να υπολογίσω την κίνηση των ουράνιων σωμάτων, αλλά όχι την τρέλα των ανθρώπων»
-Ισαάκ Νεύτων, 1642-1727, Άγγλος επιστήμονας
Επικαιρότητα
Πριν από περίπου τέσσερις μήνες πραγματοποιήθηκε η απονομή των βραβείων Νόμπελ. Το φετινό βραβείο χημείας απονεμήθηκε στην Εμμανουέλ Σαρπαντιέ και Τζένιφερ Ντούντνα. Τι είναι, όμως, αυτό που κάνει αυτήν την απονομή αξιοσημείωτη; Προφανώς, πέρα από την επαναστατική ανακάλυψη τους σχετικά με την επεξεργασία του γονιδιώματος, ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία που απονεμήθηκε βραβείο Νόμπελ αποκλειστικά σε δύο γυναίκες. Το γεγονός αυτό, εγείρει κάποια ερωτήματα σχετικά με τη δημοσιότητα των γυναικών στις, θετικές κυρίως, επιστήμες. Παράλληλα είναι αδύνατο να μην αναρωτηθεί κανείς για την θέση των γυναικών στις επιστήμες καθώς και για τον τρόπο που αντιμετωπίζονται υπό αυτές τις συνθήκες.
Η αρχή της φυγοκέντρισης
Οι γυναίκες για πολλά χρόνια ήταν αποκλεισμένες από τα επιστημονικά πεδία και γενικότερα, από την ανώτατη εκπαίδευση. Η χειραφέτηση των γυναικών κατά τον 20ο αιώνα και το πλήθος των διαμαρτυριών, απέφερε σταδιακά τη μεγαλύτερη πρόσβαση του γυναικείου φύλου στην επιστήμη. Σήμερα, η πλειονότητα των κρατών υποστηρίζουν και ενισχύουν νόμιμα το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής του επαγγέλματος της γυναίκας. Παρόλα αυτά, πέρα από τους επίσημους νόμους απαράλειπτοι είναι και οι άγραφοι κοινωνικοί κανόνες. Επομένως, δεν γίνεται παρά να αναρωτηθεί κανείς:
Πώς αντιμετωπίζονται οι γυναίκες όταν καταφθάνουν επιτέλους στη κοινότητα αυτή;
Τελικά, πώς λειτουργεί η ισότητα των δύο φύλων έξω από το γράμμα του νόμου;
Ποσοτική ανάλυση των αντιδρώντων
Σύμφωνα με το κέντρο έρευνας Pew[1], οι γυναίκες σε θέσεις εργασίας STEM[2] ισχυρίζονται ότι έχουν βιώσει πολυάριθμες διακρίσεις με βάση το φύλο τους στον χώρο εργασίας τους. Συγκεκριμένα, το 29% των γυναικών που συμμετείχαν στην έρευνα, έχει δηλώσει ότι έχει αντιμετωπιστεί υποτιμητικά λόγω του φύλου τους. Επιπλέον, το 18% δηλώνει την ασθενέστερη υποστήριξη από τους ανώτερους τους, σε σχέση με έναν άντρα της ίδιας θέσης.
Οι γυναίκες, που συμμετείχαν στην έρευνα που διεξήγαγε το κέντρο Pew, εργάζονται:
- Σε γυναικοκρατούμενα περιβάλλοντα κατά 56%
- Σε περιβάλλοντα με ομοιογενή κατανομή των φύλων κατά 25%
- Σε ανδροκρατούμενα περιβάλλοντα κατά 19%
Ξεχωριστός λόγος, όμως, πρέπει να γίνει για το γεγονός ότι υπάρχει προτίμηση για έναν χώρο εργασίας όπου η πλειονότητα του προσωπικού είναι γυναίκες, ενώ έσχατη επιλογή αποτελούν οι ανδροκρατούμενοι χώροι. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι ένα τυχαίο παιχνίδι αριθμών.
Το 19% των γυναικών που δουλεύουν σε ανδροκρατούμενους χώρους ξεχωρίζει για ποικίλους λόγους. Ανάμεσα σε αυτές τις γυναίκες το 78% ισχυρίζεται ότι έχουν βιώσει τουλάχιστον ένα είδος φυλετικής διάκρισης. Περίπου το ίδιο ποσοστό των γυναικών αυτών, συγκεκριμένα το 79%, δηλώνουν ότι αισθάνονται την ανάγκη να αποδείξουν τους εαυτούς τους σε κάποια στιγμή της καριέρας τους, σε κάθε επαγγελματικό χώρο που βρίσκονται έτσι ώστε να κερδίσουν τον σεβασμό των συναδέλφων τους [i]. Ακόμη, οι μισές περίπου γυναίκες από τις παραπάνω (48%) πιστεύουν ότι το φύλο τους έχει σταθεί εμπόδιο επιτυχίας στην καριέρα τους.
Πώς βυθίζεται το “ίζημα”;
Με αφετηρία τα παραπάνω δεδομένα, φαίνεται ότι δυστυχώς η επικρατούσα κατάσταση στην τωρινή επιστημονική κοινότητα δεν διαφέρει πολύ από τις προγονικές της. Επιτρέπει τις προκαταλήψεις λόγω φύλου (και όχι μόνο), ισχυριζόμενη την ορθή εφαρμογή ενός φαινομενικά αξιοκρατικού συστήματος. Οι άνθρωποι φυσικά, δεν είναι απλά σώματα που ανεβοκατεβαίνουν κεκλιμένες επιφάνειες και συντελούν στην «ενεργειακή σούπα» του σύμπαντος. Όπως γνωρίζετε, τα πράγματα είναι μακράν πιο περίπλοκα από αυτές τις μηχανικές καταστάσεις. Εξάλλου, για τον λόγο αυτό ακόμα και οι επιστήμονες, που είναι φημισμένοι για την αντικειμενικότητα τους, αποτυγχάνουν να απαλλαχθούν από τα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα.
[3]«Οι διακρίσεις λόγω φύλου είναι παντού», λέει η Κριστίν Γουίλιαμς, κοινωνιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Ώστιν. «Αλλά αυτό που κάνει την εμπειρία μοναδική μεταξύ των επιστημόνων είναι η σχεδόν ακλόνητη πεποίθηση τους ότι ακολουθούν αλάνθαστα τα κριτήρια της αντικειμενικότητας και της αξιοκρατίας».
Ο εντοπισμός των διακρίσεων λόγω φύλου γίνεται πολλές φορές δυσχερής, επειδή αυτές οι διακρίσεις είναι ασυνεχείς ως προς την δομή και συχνότητά τους. Η ιδιότητα τους αυτή, οφείλεται στο γεγονός ότι δεν αποτελούν επιστημονικό φαινόμενο αλλά κοινωνικό. Με άλλα λόγια, ο ορισμός και ο προσδιορισμός τους είναι πολλές φορές αμφιλεγόμενος. Επομένως, δεν διώκονται πάντα ποινικά ή όταν διώκονται, γίνεται με μεγάλη ασυνέπεια από το σύστημα.
Μια σύντομη αναζήτηση στο διαδίκτυο, μπορεί να αποδείξει ότι ολοένα και περισσότερες συζητήσεις, συνεντεύξεις, εκθέσεις, έρευνες και άρθρα κινούνται σε ανάλογους θεματικούς άξονες. Όλα τα παραπάνω αποσκοπούν τελικά, στην ενημέρωση των πολιτών για αυτό το ζήτημα καθώς και την εξάλειψή του. Παράλληλα, ενθαρρύνεται σταδιακά, η διεξαγωγή και προώθηση μαρτυριών των γυναικών που έχουν υποστεί τέτοια αντιμετώπιση.
Η ιδιαιτερότητα του “πειράματος”
Δεν γίνεται να μην επισημανθεί και η ειρωνεία που κυριαρχεί σε όλο αυτό το ζήτημα.
Η αντίφαση στην οποία έρχονται οι διακρίσεις λόγω φύλου στην επιστημονική κοινότητα με την ιδεολογία της επιστήμης δημιουργούν μία τεράστια σύγχυση, σχεδόν κωμική. Άλλωστε, αυτό είναι που την καθιστά και κοινωνικό ζήτημα και όχι επιστημονικό. Η εξονυχιστική ανάλυση, ο ορθολογισμός, η ακρίβεια και η αυστηρότητα για τις οποίες υπερηφανεύεται η επιστημονική κοινότητα, καταρρίπτονται. Η αντικειμενικότητα βρίσκεται σε έλλειμα και η αντίληψη θολώνει. Στο πλαίσιο αυτό καθίσταται κατανοητό ότι ανεξάρτητα από το περιβάλλον, οι διακρίσεις αυτές βρίσκονται όντως παντού, γιατί ακόμα και αυτοί που ορέγονται και επιδιώκουν το άριστο, σφάλουν.
Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, τέτοιες συμπεριφορές γίνονται όλο και λιγότερο αποδεκτές από την κοινωνία με αποτέλεσμα να έχει μειωθεί ο αριθμός τους και να μην είναι πια οι δεσπόζουσες. Όμως, παρά την σημαντική «κοινωνική εξέλιξη» που έχει επιτευχθεί, η ύπαρξη και αναπαραγωγή, αν και με πιο αργούς πια ρυθμούς, των διακρίσεων που αφορούν το γυναικείο φύλο, δεν έχει εκλείψει οριστικά.
Με άλλα λόγια,
«Έχει υπάρξει τόσο μεγάλη πρόοδος,
αλλά η πρόοδος είναι άνιση»
-Nancy Hopknis [4]
Λαμβάνοντας υπόψιν ότι και η δική μας σχολική κοινότητα αποτελεί έναν δυναμικό πυρήνα μελλοντικών επιστημόνων, τίθεται το εξής ερώτημα στην επιστημονική μέθοδό σας:
Έχετε δικαιώσει την παρατηρητικότητα σας;
[1] Cary Funk (2018) – “Gender Discrimination in Science Is Especially Common”, Scientific American.
[2] Ο όρος “STEM” [Science, Technology, Engineering and Mathematics] είναι το ακρωνύμιο το οποίο χρησιμοποιείται κυρίως από άτομα σχετικά με την εκπαιδευτική πολιτική, για τα πεδία που αναφέρονται στις Φυσικές Επιστήμες, την Τεχνολογία, την Επιστήμη των Μηχανικών και τα Μαθηματικά.
[3] Amy Maxmen (2018) – “Why it’s hard to prove gender discrimination in science”, Nature.
[4] “Nancy Hopkins, μια Αμερικανίδα μοριακή βιολόγος, στην Amgen (αμερικάνικη πολυεθνική βιοφαρμακευτική εταιρία), Inc και καθηγήτρια βιολογίας στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης. Είναι μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών, του Ινστιτούτου Ιατρικής της Εθνικής Ακαδημίας και της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών. Είναι γνωστή για την έρευνά της που προσδιορίζει τα γονίδια που απαιτούνται για την ανάπτυξη zebrafish, και για την προηγούμενη έρευνά της σχετικά με την έκφραση γονιδίων στον βακτηριακό ιό, lambda, και στους ιούς όγκων RNA ποντικιών. Είναι επίσης γνωστή για το έργο της που προωθεί την ισότητα ευκαιριών για τις γυναίκες επιστήμονες στον ακαδημαϊκό χώρο”.
[i] Προφανώς, κάθε επιστήμονας πρέπει να σε ένα σημείο της σταδιοδρομίας ζητείται να αποδείξει την αξία του. Στη συγκεκριμένη παράγραφο όμως, γίνεται αναφορά στον εγγενή σεβασμό που υπάρχει μεταξύ ανάμεσα σε συναδέλφους και όχι στην διεκδίκηση της θέσης εργασίας. Τα στατιστικά δεδομένα αυτά, συσχετίζονται με την αυτόματη υποτίμηση της ευφυίας των γυναικών εξαιτίας του φύλου τους.
Πηγές
Ηλεκτρονικά Άρθρα
- Cary Funk (2018) – “Gender Discrimination in Science Is Especially Common”, Scientific American https://blogs.scientificamerican.com/voices/gender-discrimination-in-science-is-especially-common/
- Amy Maxmen (2018) – “Why it’s hard to prove gender discrimination in science”, Nature https://www.nature.com/articles/d41586-018-05109-w
Σχετικά με τις σημειώσεις
- Τί είναι STEM; – STEM EDUCATION https://stem.edu.gr/τί-είναι-stem/
- Nancy Hopkins (scientist) https://en.wikipedia.org/wiki/Nancy_Hopkins_(scientist)