ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΠΑΠΑΠΟΛΥΒΙΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΣΤΑ «ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΑ ΜΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ»
Την Δευτέρα 20 Φεβρουαρίου 2023, ομάδα μαθητών και μαθητριών του σχολείου μας επισκέφθηκε τα «Φυλακισμένα Μνήματα» στη Λευκωσία. Είχε τη χαρά και την τιμή να συναντήσει τον καθηγητή του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Κύπρου, κύριο Πέτρο Παπαπολυβίου. Με την πολύτιμη ομιλία του, τη σαφή και εμπεριστατωμένη παράθεση των στοιχείων για τα γεγονότα της περιόδου 1955-1959 διερευνήθηκε η ιστορική ταυτότητα του χώρου και η ιδιαίτερη «ιερότητα» που τον χαρακτηρίζει.
Αρχικά εντυπωσιαστήκαμε από το γεγονός ότι ο συγκεκριμένος χώρος μνήμης για τους αγωνιστές εναντίον του βρετανικού ζυγού βρίσκεται μέσα σε μια φυλακή που λειτουργεί ακόμη και σήμερα. Στο προαύλιο παρατηρήσαμε τους ψηλούς πέτρινους τοίχους που το περιτριγύριζαν με τα αγκαθωτά σύρματα στην κορυφή τους και τα διάσπαρτα σπασμένα γυαλιά που απέτρεπαν τους έγκλειστους του παρελθόντος από την οποιαδήποτε ενδεχόμενη επιθυμία απόδρασης.
Ο κύριος Παπαπολυβίου μας πληροφόρησε ότι η ιδιότυπη ονομασία του μικρού κοιμητηρίου που κατασκεύασαν οι Βρετανοί στις Κεντρικές Φυλακές της Λευκωσίας, δίπλα από τα κελιά των μελλοθάνατων αγωνιστών για την απαλλαγή της μεγαλονήσου από το Βρετανικό ζυγό, προέρχεται από τον τίτλο πίνακα του Κύπριου ζωγράφου Γεωργίου Πολ. Γεωργίου. Ο ανοιξιάτικος καιρός με την ηλιοφάνεια ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τον απόηχο της μνήμης από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν. Η περιήγησή μας στο εσωτερικό των φυλακών, το θέαμα των μικροσκοπικών κελιών που υπήρξαν τόποι μαρτυρίου καθώς και οι φωτογραφίες των καταδικασμένων σε θάνατο διά απαγχονισμού ήταν μια σκληρή περιπέτεια για το παράξενο αυτό οδοιπορικό της μνήμη μας. Νέοι άνθρωποι ορμώμενοι από το ιδανικό της ελευθερίας υπέμειναν με θάρρος και οδύνη το τίμημα της αφαίρεσης της ζωής τους αλλά και της αποστέρησης των αγαπημένων τους προσώπων μέχρι και την τελευταία στιγμή. Χαρακτηριστικό ήταν το παράδειγμα του νεαρότερου καταδικασθέντα σε θάνατο που οδηγήθηκε στην αγχόνη μόλις 19 χρονών, του Ευαγόρα Παλληκαρίδη ο οποίος άφησε ως παρακαταθήκη στους σημερινούς τα λόγια των στίχων του: «Θα πάρω μιαν ανηφοριά/ θα πάρω μονοπάτια/να βρω τα σκαλοπάτια/που παν στη Λευτεριά». Ιδιαίτερα αξιοσημείωτο όμως είναι και η περίπτωση του Ανδρέα Παναγίδη που ήταν μόλις 22 ετών και του αρνήθηκαν τη χάρη να αγκαλιάσει τα παιδιά του το τελευταίο βράδυ πριν απαγχονιστεί.
Η εικόνα της αγχόνης που κρέμεται ακόμη και σήμερα στον εσωτερικό χώρο αλλά και οι πληροφορίες για την εκτέλεση των μελλοθάνατων που γινόταν με λεπτομερείς υπολογισμούς από την πλευρά των δημίων, συνέθεταν ένα σκηνικό αποτροπιασμού για όλους μας ανάμεικτο με συναισθήματα θαυμασμού για εκείνους που παρέμειναν αφοσιωμένοι στην υπεράσπιση των ιδανικών τους.
Οι αγωνιστές ενταφιάζονταν αμέσως μετά τον απαγχονισμό τους χωρίς να έχει δικαίωμα να παρευρίσκεται κανένα πρόσωπο του οικογενειακού τους περιβάλλοντος. Μόνο ο ιερέας των φυλακών έψαλλε τη νεκρώσιμη ακολουθία έξω από την κλειστή είσοδο του κοιμητηρίου. Οι φυλακισμένοι και καταδικασμένοι αγωνιστές της ελευθερίας παρέμειναν και μετά το θάνατό τους στο χώρο του μαρτυρίου τους.
Οι εννιά απαγχονισθέντες, όλοι νέοι ηλικίας 19-24 ετών, με τη σειρά που εκτελέστηκαν ήταν οι εξής:
- Μιχαλάκης Καραολής, Ανδρέας Δημητρίου: Απαγχονίστηκαν μαζί στις 10.5.1956.
- Ιάκωβος Πατάτσος, Ανδρέας Ζάκος, Χαρίλαος Μιχαήλ: Απαγχονίστηκαν μαζί στις 9.8.1956.
- Μιχαήλ Κουτσόφτας, Στέλιος Μαυρομμάτης, Ανδρέας Παναγίδης: Απαγχονίστηκαν μαζί στις 21.9.1956.
- Ευαγόρας Παλληκαρίδης: Απαγχονίστηκε στις 14.3.1957.
Στα Φυλακισμένα Μνήματα αναπαύονται τέσσερις ακόμη αγωνιστές της ΕΟΚΑ, που με την ηρωική τους δράση εξέπληξαν τους κατακτητές. Οι Άγγλοι αρνήθηκαν να δώσουν τις σορούς των ηρώων στις οικογένειές τους, φοβούμενοι τις λαϊκές εκδηλώσεις κατά την κηδεία τους. Τους έθαψαν στο κοιμητήριο των φυλακών όπως τους ήρωες της αγχόνης. Πρόκειται για τους:
Μάρκο Δράκο
Γρηγόρη Αυξεντίου
Στυλιανό Λένα
Κυριάκο Μάτση
Σε τέσσερις τάφους του κοιμητηρίου των Κεντρικών Φυλακών οι Άγγλοι έθαψαν οκτώ νεκρούς, για εξοικονόμηση χώρου. Στον ίδιο τάφο βρίσκονται ανά δύο οι:
Ανδρέας Δημητρίου και Στυλιανός Λένας
Ανδρέας Ζάκος και Κυριάκος Μάτσης
Ανδρέας Παναγίδης και Μιχαήλ Κουτσόφτας
Γρηγόρης Αυξεντίου και Ευαγόρας Παλληκαρίδης.
Η εμπειρία μας από την επίσκεψή μας στα «Φυλακισμένα Μνήματα» μας έφερε στο νου το απόσπασμα από το ποίημα του Σεφέρη: Σαλαμίνα της Κύπρος»
«Η γης δεν έχει κρικέλια
για να την πάρουν στον ώμο και να φύγουν
μήτε μπορούν, όσο κι αν είναι διψασμένοι
να γλυκάνουν το πέλαγο με νερό μισό δράμι. 20
Και τούτα τα κορμιά
πλασμένα από ένα χώμα που δεν ξέρουν,
έχουν ψυχές.
Μαζεύουν σύνεργα για να τις αλλάξουν,
δε θα μπορέσουν· μόνο θα τις ξεκάμουν 25
αν ξεγίνουνται οι ψυχές.
Δεν αργεί να καρπίσει τ’ αστάχυ
δε χρειάζεται μακρύ καιρό
για να φουσκώσει της πίκρας το προζύμι,
δε χρειάζεται μακρύ καιρό 30
το κακό για να σηκώσει το κεφάλι,
κι ο άρρωστος νους που αδειάζει
δε χρειάζεται μακρύ καιρό
για να γεμίσει με την τρέλα,
νῆσός τις ἔστι…».